Przed rocznicą starcia pod Gołkowem magistrat odnowił upamiętniający je głaz na rondzie u zbiegu ulic 11 Listopada i Zagłoby w Piasecznie, uporządkował otoczenie i postawił tabliczkę przybliżającą odwiedzającym wydarzenia z 9 i 10 lipca 1794 roku.

Bitwę upamiętniają krzyż, głaz i nowa tabliczka u zbiegu ulic 11 Listopada i Zagłoby w Piasecznie (fot. ?. Wyleziński)

Dwudniowy opór

Mało znane starcie – będące częścią zrywu kościuszkowskiego – miało zatrzymać marsz Rosjan i Prusaków na Warszawę.

Po przegranej bitwie pod Chełmem na rozkaz naczelnika insurekcji Tadeusza Kościuszki dywizja dowodzona przez gen. Józefa Zajączka 7 lipca okopała się na północ od Gołkowa, aby osłaniać drogę do Raszyna.

 Licząca 7600 żołnierzy dywizja zwróciła się frontem na południe, lewe skrzydło oparła o bagnistą dolinę Jeziorki, prawe zaś o las. Konnych Zajączek rozlokował na skrzydłach, a w środku umieścił piechotę (w drugim i trzecim szeregu – kosynierów).

śladem wojsk powstańczych Zajączka posuwał się 13-tysięczny korpus rosyjskiego gen. Iwana Fersena (w październiku będzie dowodził rosyjskimi wojskami w bitwie pod Maciejowicami, podczas której pojmano Kościuszkę). 8 lipca Fersen zgromadził całe siły w podgrójeckiej Lesznowoli, aby ruszyć na Piaseczno. Tego samego dnia pruskie wojska dotarły do Tarczyna.

Idący na czele korpusu oddział Fiodora Denisowa w drodze do Piaseczna przez Wolę Gołkowską i Głosków przed południem natarł na kawalerię na prawym skrzydle polskiej dywizji, ale bezowocnie. Kontratakując, polska jazda zapędziła się aż pod Bobrowiec. Wojska Zajączka jeszcze raz 9 lipca skutecznie odparły szarżę Rosjan na prawe skrzydło.

Denisow nakazał ponowny szturm przed świtem 10 lipca ale tym razem uderzył w lewe skrzydło i zdobył Gołków – dwór i wieś. Dalsze natarcie zaborcy zatrzymała polska artyleria. Jednak około godz. 6 siły Rosjan tak się wzmocniły, że mogli pozwolić sobie na obejście obu skrzydeł. Widząc nikłą szansę na zwycięstwo, gen. Zajączek o 7.30 wydał rozkaz do odwrotu, otwierając tym samym Fersenowi drogę do Warszawy, w której trwała budowa fortyfikacji. Stolica jednak jeszcze długo pozostała niezdobyta.

Drogi przypominają

W bitwie pod Gołkowem polskie straty wyniosły 129 zabitych i 85 rannych; około 100 żołnierzy uznano za zaginionych. Rosjanie określili straty na 51 zabitych i 105 rannych.

Kiedy Józef Zajączek przesuwał się na Wolę i Rakowiec, Rosjanie niemal doszczętnie spalili Piaseczno – ogień podłożyli m.in. pod plebanię i stojący na rynku ratusz (szczątki jego fundamentów odkopano przed przebudową pl. Piłsudskiego). W kościele św. Anny, zamkniętym przez dziewięć tygodni, zakwaterowało się wojsko, całkowicie dewastując jego wnętrze.

Na pamiątkę potyczki sprzed 218 lat kilku ulicom w Piasecznie i Gołkowie nadano nazwy z nią związane: Pod Bateriami, Redutowa, gen. Józefa Zajączka, Józefa Sierakowskiego, Karola Kniaziewicza.

Powstanie, które miało wzmocnić Rzeczpospolitą po II rozbiorze i przywrócić zapisy Konstytucji 3 Maja, mimo kilku wygranych batalii jesienią 1794 r. zakończyło się klęską, po której doszło do trzeciego rozbioru.

PIOTR CHMIELEWSKI